اعظم طیرانی/

ثبت یک اثر ملی در فهرست میراث جهانی بیش از همه نشان اعتبار آن اثر در مقیاس جهانی است به همین دلیل خلق چنین آثار ارزشمند تاریخی هرگز تکرار شدنی نیست و نیازمند حفاظت بیشتر است.

چرایی ثبت یک اثر در فهرست جهانی و تأثیرات این موضوع را بهانه‌ای برای گفت‌وگو با دکتر مصطفی پورعلی، مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشورمان قرار دادیم. ضمن اینکه از وی در خصوص ادعای قرار گرفتن برخی از آثار کشور در معرض خروج از فهرست جهانی نیز سوال کرده‌ایم.

•اعتبار اثر در مقیاس جهانی

مصطفی پورعلی با اشاره به اهمیت ثبت اثر ملی در فهرست جهانی می‌گوید: ثبت یک اثر ملی در فهرست میراث جهانی بیش از همه نشان اعتبار آن اثر در مقیاس جهانی است. به عبارتی، زمانی که یک اثر در فهرست میراث جهانی قرار می‌گیرد، نشان می‌دهد که آن اثر به لحاظ مدیریت حفاظت و نیز شأن و مرتبه آن، از مقیاس جهانی برخوردار است. البته بدیهی است زمانی که جهانیان از طریق یونسکو بر مدیریت و ارزش جهانی یک اثر ملی صحه می‌گذارند، گردشگری و عواید اقتصادی آن نیز می‌تواند نصیب بهره‌برداران ملی آن اثر شود. اما مهم‌تر از عواید اقتصادی، اعتبار فرهنگی ثبت یک اثر ملی در سطح جهانی است که از طریق ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو بدست می‌آید.

•ثبت 21 اثر طی 16 سال

مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشور می‌افزاید: آثار پیشنهادی ثبت میراث جهانی یونسکو باید گواهی بی‌همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشند. یکی دیگر از شاخص‌های ثبت جهانی این آثار این است که نمونه‌ای برجسته از نوعی بنا، مجموعه معماری، فناوری یا منظره که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد. همچنین در یک اثر می‌توان به این اشاره کرد که اثر پیشنهادی برای ثبت جهانی باید نمونه‌ای برجسته از یک سکونتگاه بشری یا استفاده از زمین که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد. آثار پیشنهادی برای ثبت جهانی در یونسکو باید به طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها، سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری و ادبی جهانی باشند.

وی ادامه می‌دهد: ما تاکنون موفق به ثبت 22 اثر تاریخی و دو اثر طبیعی - بیابان لوت و جنگل‌های هیرکانی - شده‌ایم. در این میان آثاری همچون چغازنبیل، پاسارگاد و گنبد سلطانیه در خارج از شهرها و برخی آثار همچون کاخ گلستان، بافت تاریخی شهر یزد و مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی در دل فضاهای شهری واقع‌ شده‌اند.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا تعداد آثار ملی ایران در فهرست میراث جهانی اندک است، می‌گوید: ایران برای نخستین بار در سال 1358، میدان نقش جهان، پرسپولیس و چغازنبیل را در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رساند و پس از آن با وقفه‌ای 24 ساله تا زمان ثبت تخت سلیمان در سال 1382 هیچ اثری به این فهرست اضافه نشد.

•محدودیت‌های مالی یونسکو

پورعلی با اشاره به اینکه پس از ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی، اهمیت نظارت و برنامه‌های مدیریت حفاظت و پایداری اثر به شکل جدی‌تری باید دنبال شود، می‌افزاید: پس از ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی هر ساله باید گزارش وضعیت حفاظت اثر به یونسکو ارسال شود و در واقع سطح نظارت بر حفاظت اثر، سطح جهانی پیدا می‌کند .

پیش از این رسانه‌های داخلی کشورمان به نقل از منابع مختلف خبر از تهدید برخی از آثار جهانی نظیر «نقش جهان اصفهان»، «باغ شاهزاده کاشان» و«قلعه فلک الافلاک» و خروج از فهرست آثار جهانی داده بودند.

پورعلی در پاسخ به این پرسش که آیا خطر خروج این آثار از فهرست جهانی وجود دارد، اظهار می‌کند: خوشبختانه آثار غیرمنقول ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی در شرایط میراث در خطر قرار ندارند و با توجه به امکانات موجود از مدیریت مناسبی هم برخوردار هستند. در سازمان میراث فرهنگی، اداره کلی ویژه امور پایگاه‌های میراث جهانی وجود دارد که پایش، نظارت و پشتیبانی این سایت‌های ارزشمند را پیگیری می‌کند. تا حدی که منظر فرهنگی بم که از ابتدا به واسطه زلزله به عنوان یک اثر در خطر در فهرست میراث جهانی قرار گرفت، امروزه از شرایط مناسبی برخوردار است و از فهرست میراث جهانی در خطر خارج شده است.

ثبت آثار ملی، نشان دهنده فرهنگ و تمدن دیرینه ایران

نصراله پژمانفر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی معتقد است ثبت آثار ملی در فهرست میراث جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا علاوه بر اینکه ظرفیت‌های کشور ما را به گردشگران جهانی معرفی می‌کند، نشان دهنده فرهنگ و تمدن دیرینه ایران است.

وی می‌گوید: ثبت آثار ملی در فهرست میراث جهانی بستگی به جدیت و پیگیری‌های سازمان میراث فرهنگی  کشور و مسائل مربوط به مقررات یونسکو و همچنین دیدگاه سیاسی که نسبت به ما دارند، می‌شود.

کاتب، عضو دیگر کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید: ثبت آثار ملی در فهرست میراث جهانی از این رو برای کشور حائز اهمیت است که موجب حفظ و حراست آن‌ها در سطح جهانی می‌شود. وی اضافه می‌کند: اگر بتوانیم آثار بیشتری را در این فهرست به ثبت برسانیم علاوه بر محافظت بیشتر از آن‌ها، می‌توانیم مردم سایر کشورها را با میراث فرهنگی و تمدن ایران آشنا کنیم.

به گفته مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشور، ایران سرزمینی غنی از بابت داشته‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی است که می‌تواند در فهرست میراث جهانی قرار گیرد اما متأسفانه یونسکو محدودیت‌هایی را برای طرح و ارائه آثار ملی و ثبت آن‌ها در فهرست میراث جهانی اعلام کرده است که این موضوع به طولانی شدن فرایند ثبت آثار ملی کشورها در این فهرست ‌ می‌انجامد. تا آنجا که می‌دانم عمده مشکل یونسکو برای این محدودیت هم مشکلات مالی خود یونسکو و محدودیت‌های مرکز میراث جهانی است. ولی با این حال در چند سال گذشته با وجود محدودیت‌های مالی، فرایند ثبت جهانی آثار ملی ایران رشد قابل قبولی داشته است، به طوری که امسال موفق به ثبت دومین اثر طبیعی ایران «جنگل‌های هیرکانی» در فهرست میراث جهانی شده‌ایم.